VREME SIGNALIZMA

Izložba u Univerzitetskoj biblioteci ''Svetozar Marković'' u Beogradu

Signalizam je neoavangardni književno-umetnički pokret nastao u srpskoj (jugoslovenskoj) kulturi u drugoj polovini dvadesetog veka. Kao ideja on je rođen pre više od pedeset godina, a kao organizovan stvaralački pokret signalizam aktivno deluje od 1969. godine.

Prema tumačenjima  kritičara i teoretičara književnosti i umetnosti s književnoistorijskog stanovišta gledano, signalizam je – posle zenitizma i nadrealizma – sledeći nov i autohton literarno-umetnički avangardni pokret u srpskoj književnosti 20. veka. Istovremeno, on se u savremenoj srpskoj književnosti i kulturi potvrđuje kao izrazito moderna dimenzija, kako u umetničkoj formi tako i u proizvodnji. Bez njega, sve bi, verovatno, bilo drukčije i ko zna koliko oskudnije.

''Jedna od važnih osobenosti signalizma, po mišljenju Miloša Bandića, je u tome što je on svoj prostor osvajao postupno, u etapama ispunjenim, skoro uvek, novim otkrićima i novim sadržajima a ne žestokim i neobuzdanim izlivima na sceni ravnodušne ili netrpeljive književne javnosti. Zato ovaj naš stvaralački pokret nije ostao samo trenutni eksperiment, cvet jednog pomodnog dana, prolazna senzacija jedne burne umetničke sezone, već je postojani napor koji se stalno razgranjava, jezik u ekspanziji raznovrsnih jezika u stremljenju za što obuhvatnijom komunikacijom umetničkih (estetskih) pronalazaka, vrednosti i značenja. Uz to je signalizam, unekoliko, i novi tip modernosti: to je modernost koja ne uživa nadmeno u svojoj sopstvenoj slavi, izuzetnosti ili privilegiji nego proverava uvek šta bi još moglo da se nađe novo i duhovno sveže iza granica uobičajenih, postojećih ljudskih stvaralačkih i tehnoloških mogućnosti'', zaključuje Bandić.

Oskar Davičo će naglasiti da ''prvi put od pojave nadrealizma, dvadesetih godina, možemo, sa traganjima Miroljuba Todorovića da s radošću utvrdimo ponovo hvatanje koraka srpske poezije sa istinski avangardnim traženjima u svetu.''

Za italijanskog neoavangardnog umetnika i teoretičara Ariga Lora Totina „jugoslovenski literarni pokret signalizam izdvojen od sličnih pokreta nastalih posle Drugog svetskog rata u dremljivoj atmosferi Evrope, Amerike i Japana, nastavlja i razvija plodonosnu inicijativu istorijske avangarde.“

Slično je mišljenje i likovnog kritičara Zorana Markuša koji ističe da je "signalizam naša, paralelna pojava u krilu najekstremnije avangarde što, između ostalog, objašnjava njegovo međunarodno širenje, priznanje i značaj u određenim umetničkim i intelektualnim sredinama.''

U Univerzitetskoj biblioteci ''Svetozar Marković'' u Beogradu nalazi se poklon zbirka (legat) književnika i multimedijalnog umetnika, osnivača signalizma, Miroljuba Todorovića.

Legat je ustanovljen 2002. godine i stalno se dopunjava. U njemu se nalaze brojne knjige, zbornici, antologije, katalozi, bibliofilska izdanja, plakati i intermedijalni radovi osnivača signalizma, kao i svi brojevi Internacionalne revije SIGNAL glasila signalističkog pokreta. Legat sadrži i tri doktorske disertacije o signalizmu, kao i dvadesetak monografskih publikacija u kojima domaći i strani teoretičari istražuju i tumače ovaj naš stvaralački pokret. U legatu su i listovi i časopisi sa preko 2.400 prikaza, eseja i studija koji se odnose na signalizam. Svi zapisi za publikacije ove posebne biblioteke, 27. po redu,  nalaze se u elektronskom katalogu Biblioteke.

Imajući u vidu značaj ovog našeg neoavangardnog pokreta, Univerzitetska biblioteka ''Svetozar Marković'' organizuje izložbu na kojoj će predstaviti signalizam i delo osnivača signalizma Miroljuba Todorovića.

Otvaranje izložbe je u sredu 7. septembra u 19h u prostorijama Biblioteke, Bulevar kralja Aleksandra broj 71. Izložba se može razgledati do 26. septembra.
www.arhiva.unilib.rs/unilib/index.lat.php
http://www.miroljubtodorovic.com
http://signalism1.blogspot.com

VREME SIGNALIZMA – DANAS, OVDE I JOŠ PONEGDE

Dame i gospodo, poštovana gospođo Filipović, dragi Miroljube Todoroviću,

U jednom intervjuu objavljenom u starom NIN-u pre skoro četiri decenije (pre nego je ovaj nedeljnik prešao na njusmagazinski format), ugledni slikar i profesor Likovne akademije Mihailo S. Petrov ispričao je tada mladom novinaru Momi Kaporu kako se vozom od Pariza do Beograda putuje 36 sati, dok umetničke ideje putuju još duže i stižu do nas kad već sasvim zastare u Evropi...

Čuveni sarajevski estetičar Ivan Foht izračunao je, drugim povodom (i objavio u knjizi „Uvod u estetiku“), da se noviteti u nekom umetničkom pravcu, struji ili stilu kod nas javljaju pet decenija posle njihovog pojavljivanja u belom svetu.

Možda rokovi više nisu tako hronometarski tačni, ali je istina da, po čudnim putevima rađanja i prenosa kulturnih uticaja, brojčano malih naroda i „malih jezika“ po pravilu nema na tržištu noviteta, ili oni tamo stižu s velikim zakašnjenjem.

Tek pojavom signalističkog neoavangardnog pokreta srpska kultura iznela je na svetsku trpezu duha jednu naglašeno samorodnu, sveobuhvatnu i produktivnu umetničku ideju. Pri tom je korenito izmenjen smer kulturnih uticaja. Označena u jednoj pesmi Veljka Petrovića (početkom 20. veka) kao „zemlja kasnog cvetanja“, umetnička Srbija – zahvaljujući signalizmu – ne samo da bez zadocnjenja hvata korak sa sve bržim i intenzivnijim neoavangardnim tokovima u svetu, već u njih unosi i značajne inovacije.

Signalizam je danas nezaobilazna planetarna činjenica; više nego bilo koji umetnički „izam“ sa ovih prostora, signalizam učestvuje u globalnoj avanturi savremene civilizacije. Signalizam nas u svetu predstavlja kao narod sa kulturom, a ne samo sa istorijom. Visoku planetarnu aktuelnost ovog umetničkog pokreta potvrđuje i činjenica da signalisti redovno sarađuju u najuglednijim svetskim časopisima i izlažu svoje intermedijalne radove u najglasovitijim galerijama širom Zemljinog šara. U svetu je o signalizmu do sada objavljeno više od dve hiljade bibliografskih jedinica, uključujući tri doktorske disertacije, više monografskih celina i nekoliko temata na stranim jezicima. Rodonačelnik pokreta Miroljub Todorović danas je svetski pisac srpskog imena i prezimena, kao što je i signalizam jedna od ključnih odrednica koje imenuju srpsku kulturu u međunarodnim razmerama. Stvaralačko prisustvo M. Todorovića na internacionalnoj sceni argumentuje se sa više od 600 autorskih radova u stranim publikacijama i na stranim jezicima.

Signalistička umetničko-poetološka praksa utemeljena je na autonomiji znakovnog izražavanja, slobodi individualnog čina, originalnog prosedea i eksperimentalnog zamaha, potom na ludičkoj (igralačkoj) aktivnosti, na scijentizaciji u pravcu internacionalnog i planetarnog jezika i kosmopolitske usmerenosti moderne umetnosti. U središte svog stvaranja signalisti stavljaju signum, univerzalno čitljiv znak, a ne tradicionalno pismo, koje je ograničeno samo na korisnike istog jezičkog kôda. U signalističkim umetničkim ostvarenjima značenjski spektar izvire iz unutrašnjeg znakovnog ustrojstva, dok materijalni svet sadrži uglavnom signale sa spoljašnjom dimenzijom. U svetu preplavljenom znakovima, signalizam doprinosi da se, oslanjanjem na unutrašnje znakovne entitete, razluče složene umetničke od jednostavnijih, neumetničkih tvorevina. Uspostavljanjem višesmernog sistema znakova, i linearnih uzajamnih veza među njima, ovaj „izam“ omogućuje pojedincu i grupama da izađu iz duhovne omeđenosti i oslobode se društvenog, istorijskog i egzistencijalnog relativizma, tvoreći novu kulturu i osećajnost, inovirano poimanje života i drukčiji aksiološki i simbolički poredak.

Utemeljivač signalizma je pesnik i likovni umetnik Miroljub Todorović (rođen 1940), čije se intelektualno i eruditsko delovanje upoređuje s T. S. Eliotom: „avangardist bez pobune“. On je obavio glavni posao oko signalističkog preispitivanja pojma pesničke činjenice, a potom i oko jezikotvornog, terminološkog i modelotvornog utemeljenja signalističke produkcije. Programska i poetička načela pokreta implicirana su u Todorovićevim manifestima objavljenim 1968, 1969. i 1970. godine. Za razliku od mnogih bučnih nagoveštaja u drugim oblastima, i drugim kulturama, signalisti su ostvarili najveći deo svojih proklamacija, anticipacija i zamisli. Evropska i svetska kultura prihvatile su važniji deo tih inovacija kao nerazdvojni deo celine moderne umetnosti.

S predznakom signalizma objavljeno je više od stotinu samostalnih pesničkih i esejističkih knjiga i realizovano više desetina kolektivnih projekata, kako ovde tako i na svetskim smotrama. Najdublji prodori ostvareni su u zbirkama, esejima i primenjenim delima koja razrađuju teorijsko-semiološku prirodu umetnosti i kulture, zasnivajući „novi tip modernosti“.

Sklonost eksperimentu bez prestanka primarno je načelo signalističke prakse. Ovaj inspirativni izvor privukao je pokretu nekolicinu starih avangardista, od kojih su se dvojica (Davičo i Ljubiša Jocić) i kreativno pridružili signalističkom pokretu. Verni zanosima sopstvene mladosti, Davičo i Jocić objavili su, u svojim poznim godinama, više knjiga u signalističkom ključu. U jednom esejističkom tekstu Davičo vidi bilans signalizma kao „ponovno hvatanje koraka srpske poezije s istinskim avangardnim traženjima u svetu“, a jezičke eksperimente Miroljuba Todorovića naziva „praznično svežim i svečanim trenutkom“. U prvoj generaciji signalista – koji su se rađali u talasima, vezujući se u manje ili više koherentne grupe – aktivno su delovali Marina Abramović, Zoran Popović, Spasoje Vlajić, Slobodan Vukanović, Neša Paripović, Žarko Rošulj, Slobodan Pavićević i Dobrivoje Jevtić, dok danas signalističke ideje kuljaju iz snažnih umetničkih laboratorija u Beogradu, Novom Sadu, Subotici, Vršcu, Kragujevcu, Valjevu, Podgorici, Nišu i drugim mestima. Mladi signalisti iz ovih geokulturnih centara još smelije odbacuju lažni mir i arhivirane istine o svetu, čoveku i umetnosti, stvarajući svoj osobeni koloplet znakova i simbola, signala i spoznaja prevedenih u sfere misli bez reči.

Hrabro se krećući od avangardnog ka neoavangardnom i transavangardnom, uz pomoć tehnomodernizma, postmodernizma i neokonceptualizma - na prostoru u kome nije preporučljivo ići ispred svog vremena i remetiti mir, u sredini u kojoj se najveći deo energije troši na dnevne političke ciljeve, pa kultura nije ni planirana kao referentni okvir na čijim osnovama treba da izraste zdraviji odnos prema društvu - veteran Todorović i mladi signalisti postali su gradivni element južnoslovenske, balkanske i evropske kulture i civilizacije. Iz teskobe tradicionalnog prostora „male zemlje među svetovima“ oni se probijaju nudeći neku vrstu radnog, proizvodnog programa prelaska na umetnost po meri elektronske ere.

Iz tog izvorišta i nadalje pritiču samosvojne, privlačne i provokativne ideje kojima se bogate umetničke, književno-teorijske i poetološke osnove ne samo signalističkog pogleda na kulturnu realnost, već i važniji tokovi moderne civilizacije uopšte.

Hvala Vam na pažnji.

Izložba je ovim otvorena, u svakom smislu te reči.

(Reč na otvaranju izložbe „Vreme signalizma“ u Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković“, 7. septembra 2011.)